Skip to main content

Posts

Showing posts from August, 2019

शिकण्याची प्रक्रिया - भाग २

निसर्गाने प्रत्येक सजीवाला जगण्यासाठी आवश्यक साधने व त्या साधनांचा वापर करण्याची इच्छा निर्माण करण्यासाठी आवश्यक त्या प्रेरणा दिल्या आहेत. निसर्गाने प्रेरणा व साधने दिली असली तरी ही साधने व प्रेरणा कशा वापरायच्या याचे कोणतेही "प्रशिक्षण वर्ग" निसर्ग घेत नाही.   उदाहरणच द्यायचे झाले तर जेवणाचे घेऊया. प्रत्येक सजीवाला जगण्यासाठी अत्यंत मूलभूत गरज कशाची असेल तर ती अन्नाची. हे अन्न निसर्गाने उपलब्ध करून दिले आहे. ते तोंडावाटे पोटापर्यंत कसे पोहोचवायचे यासाठी लागणारी साधने जसे की हात, दात, आतडे, अन्ननलिका सुद्धा दिली आहे. त्याचबरोबर "भूक लागणे" ही प्रेरणा सुद्धा दिली आहे. त्यामुळे "जेवायचे कसे" हे मुद्दामून शिकवावे लागत नाही, भूक लागली की त्याच्या आजूबाजूला उपलब्ध असलेले व त्याच्याकडे असलेल्या साधनांच्या जोरावर प्रत्येक सजीव मिळवतोच. त्याच प्रमाणे श्वास घेणे, तहान लागणे, राग येणे, माया वाटणे, भीती वाटणे या सगळ्या नैसर्गिक प्रेरणा प्रत्येक सजीव कोणतेही विशेष प्रशिक्षण न घेता लीलया वापरताना आपण बघतो.  या सगळया प्रेरणा व साधने असूनही काही...

शिकण्याची प्रक्रिया - भाग १

शिकण्याचा विचार करताना दोन महत्वाच्या गोष्टी लक्षात घेतल्या पाहिजेत.पहिली शिकण्याची प्रक्रिया व दुसरी म्हणजे शिकण्याची साधने. शिकण्याची साधने ही काळानुसार बदलत जाणारी गोष्ट आहे तर शिकण्याची प्रक्रिया तिचे मूळ स्वरूप न बदलता केवळ उत्क्रांत होत जाणारी गोष्ट आहे. शिकण्याची साधने जशी की क्रमिक पुस्तके, शिक्षकांच्या सूचना, परीक्षा ही मुख्यतः शिकण्याची "मोजदाद" करून पुढच्या इयत्तेत जाण्यासाठी वापरली जातात.  शिकण्याची प्रक्रिया ही मुळातच नैसर्गिक प्रेरणा आहे. त्यामुळे ती माणूस जन्माला आल्यापासून मरेपर्यंत कळत नकळत पण सातत्याने वापरली जाते. साधने वापरून मिळवलेले शिक्षण जसे "मोजता" येते तसे शिकण्याच्या निसर्गदत्त प्रक्रियेतून मिळवलेले शिक्षण "मोजता" येत नाही. पण गंमत म्हणजे आपल्या रोजच्या जगण्याचा विचार केला तर मार्कांच्या रुपात मोजून मिळवलेल्या शिक्षणा पेक्षा, शिकण्याच्या निसर्गदत्त प्रक्रियेतून मिळालेले शिक्षण आपल्याला जास्त गरजेचे असते. उदाहरणार्थ अनेक पर्यायातून योग्य पर्याय निवडण्याची क्षमता, इतरांना समजून घेण्याची क्षमता, काळानुसार स...