आम्ही होमस्कूलिंग करतो हे समजताच समोरच्या व्यक्तीकडून प्रश्नांची सरबत्ती सुरु होते. हा दिवसभर घरी नक्की काय करतो? हा परीक्षा कशी देतो ? सर्टिफिकेटचे काय? हा समाजात मिसळू शकतो का? आणि सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे ह्याच्या करिअरचे काय?समोरची व्यक्ती जरी बदलली तरी साधारण प्रश्न तेच असतात.
होमस्कूलिंग मधील "होम" शब्दामुळे बऱ्याच जणांची फसगत होते. ज्या प्रमाणे शाळेत मुले वेळापत्रकाला बांधलेली असल्यामुळे दिवसभर साधारण एकाच जागी बसून असतात, तशीच ही मुले घरात बसून राहतात कि काय, असा समज होऊ शकतो.
मात्र होमस्कूलिंगचा मूळ उद्देश हा मुलांना शिकत असताना पुस्तकाच्या आणि वेळापत्रकाच्या मर्यादा ओलांडता याव्यात हा आहे.
कोणताही विषय शिकत असताना तो केवळ परीक्षेसाठी न शिकता त्या विषयातील संकल्पना व्यवस्थित समजून घेणे, त्यांचा दैनंदिन जीवनाशी स्वतःहून संबंध लावण्याचा प्रयत्न करणे हा शिक्षणाचा मूळ हेतू आहे असे मला वाटते.
मुलांची मानसिक तयारी नसताना त्यांना कोणतातरी विषय केवळ वेळापत्रकात आहे म्हणून शिकवला, तर मुलाची त्या विषयातील गोडी कमी होऊ शकते व हे वारंवार होत राहिले तर, मुले शाळेचा आणि अभ्यासाचा कंटाळा करू शकतात.
ज्या प्रमाणे मुलांना शिक्षण देण्याची शाळा हि एक व्यवस्था आहे, त्याचप्रमाणे होमस्कूलिंग सुद्धा मुलांना शिक्षण देणारी एक व्यवस्था आहे.होमस्कूलिंगमध्ये मुलाच्या कुवतीनुसार, आवडीनुसार आणि वेळेनुसार स्वअध्ययनाची संधी दिली जाते. त्यामुळे या शिक्षणपद्धतीला होमस्कूलिंग म्हणण्याऐवजी "स्वअध्यन" म्हणणे अधिक समर्पक ठरेल असे मला वाटते.
प्रत्येक मुलामध्ये असलेले नैसर्गिक कुतूहल आणि प्रश्न विचारण्याची प्रवृत्ती आयुष्यभर जिवंत ठेवण्यासाठी होमस्कूलिंगमध्ये विशेष काळजी घेतली जाते.
प्रचलित शिक्षणपद्धतीच्या बाहेर राहून जी मुले शिक्षण घेत आहेत त्यामध्ये क्रमिक पुस्तके आणि अभ्यासक्रमाच्या मदतीने शिक्षणाच्या संधी देणारी होमस्कूलिंग आणि कोणत्याही अभ्यासक्रमामध्ये न अडकता जीवन हेच शिक्षण आणि जगताना येण्याऱ्या अनुभवांना आत्मविश्वासाने सामोरे जाणे म्हणजे शिकणे असे मानणारा अनस्कूलिंग असे दोन प्रवाह आहेत.
आम्ही गेल्या दोन वर्षांपासून आमच्या नऊ वर्षाच्या मुलाचे म्हणजे स्नेहचे होमस्कूलिंग सुरु केले आहे . सुरुवातीला मुलाला क्रमिक पुस्तकाच्या मदतीने शिकवणे आणि प्रश्न सोडवायला देणे एवढेच काम आम्ही करत होतो. मात्र हे करत असताना आम्हाला लक्षात आले की मुले जेव्हा तणावविरहित वातावरणात शिकत असतात त्यावेळी त्यांचा नवीन गोष्टी शिकण्यात उत्साह आपोआप वाढायला लागतो.
गणितातील गुणाकार भागाकार ही संकल्पना शिकत असताना, आमच्या मुलाला गणितातील संख्या , गुणाकार, भागाकार हे नक्की कुठून आले असा प्रश्न पडला. ह्या प्रश्नाचे उत्तर आम्ही अच्युत गोडबोले यांच्या गणिती पुस्तकाच्या मदतीने सोडविले. गणिताचा रंजक प्रवास एकूण त्याला गणित ह्या विषयात प्रचंड गोडी निर्माण झाली. परिसर अभ्यास शिकताना वाचलेल्या गोष्टी आम्ही प्रत्यक्ष जाऊन बघितल्या तर विज्ञानाच्या मूळ संकल्पना आम्ही राजीव तांबे यांच्या गंमतशाळा पुस्तकाच्या मदतीने शिकलो. क्रमिक पुस्तकातील अभ्यासक्रम लवकर पूर्ण होत असल्यामुळे आम्ही मुलाला इतिहास, भूगोल हे विषय घरात नाही तर प्रत्यक्ष त्या त्या ठिकाणांना भेटी देऊन समजावून सांगू लागलो. आम्ही ज्या ज्या ठिकाणी जाऊन आलो तेथील माहिती गोळा करून मुलाने त्या भागाचे नकाशे तयार केले, इतिहासातील गोष्टी स्वतः च्या भाषेत लिहायला सुरुवात केली.
इंग्रजी भाषा शिकण्यासाठी यु ट्युब आमच्या मदतीला धावून आले. वेगवेगळे विडिओ बघून मुलाचे संवादकौशल्य वाढल्याचे आम्हाला दिसले तसेच इंग्रजी बोलणाऱ्या लोकांची संस्कृती व त्या भाषेचा संबंध समजावा म्हणून अमेरिकेत राहण्यारा काही मित्रांशी स्काईप वरून नियमित संपर्क करण्यास सुरुवात केली.
शिकण्याचा मूळ हेतू हा आपल्या आजूबाजूला पसरलेले अमर्याद जग समजून घेणे, आपल्याला हवी असणारी माहिती कुठून मिळवता येईल हे समजणे व मिळवल्येला माहितीच्या आधारे योग्य पर्याय निवडता येणे हा आहे. होमस्कूलिंग मुळे हा हेतू साध्य होतो.
होमस्कूलिंग करण्याऱ्या मुलांच्या परीक्षांचे काय? परीक्षा ही खरं तर मूल्यमापनाच्या अनेक पद्धतींपैकी फक्त एक पद्धत आहे. होमस्कूलिंग मध्ये मूल्यमापन करण्यासाठी मुलाला तो विषय खरंच समाजाला आहे का हे त्याच्याशी बोलून ठरवले जाते. तरी सुद्धा प्रचलित पद्धतीमुळे मूल्यमापन कराचे असेल तर NIOS किंवा बाहेरून परीक्षा देणे हा पर्याय उपलब्ध आहेच.
होमस्कूलिंग करणारी मुळे तणावविरहित वातावरणात राहत असल्यामुळे समाजात वावरताना सुद्धा ही मुले सगळ्यांशी मोकळेपणाने संवाद साधू शकतात, नवीन मित्र लवकर जोडू शकतात तसेच आत्मविश्वासाने प्रश्न विचारून आपल्या शंकांचे निरसन करून घेतात.
होमस्कूलिंग केवळ शहरात राहणारे आणि श्रीमंत लोकच करू शकतात हा मोठा गैरसमज आहे. होमस्कूलिंग करण्यासाठी कोणताही विशेष खर्च येत नाही, ग्रामीण मुलांचा निसर्गात सहजपणे असणारा वावर स्वअध्ययनासाठी नक्कीच मदत करतो.
होमस्कूलिंग करण्याचा निर्णय घेण्याआधी आई आणि बाबा पालक यांचे एकमत होणे अतिशय महत्वाचे आहे. तसेच दोघांपकी किमान एकाची मुलाला पूर्णवेळ देण्याची तयारी असली पाहिजे. तसेच वेळ देणे म्हणजे नक्की काय करणे हे स्पष्ट असले पाहिजे. सध्या आमच्या दोघांपैकी त्याच्या आईने , प्रितीने ही जबाबदारी घेतली आहे. शाळेमध्ये शिकवणाऱ्या शिक्षकांना सरकारकडून प्रक्षिक्षण देण्याची सोया केली जाते. होमस्कूलिंग करणाऱ्या मुलांचे शिक्षक आई वडीलच असतात . म्हणून प्रिती, त्याची आई वेगवेगळ्या क्षेत्रातल्या तज्ज्ञ व्यक्तींशी सतत संवांद ठेऊन आपले ज्ञान अद्ययावत ठेवत असते.
होमस्कूलिंगचा प्रवास तसा अवघड असला तरी अशक्य नक्कीच नाही. आपल्या पोटी आलेले मूल हे एक स्वतंत्र्य व्यक्तिमत्व घेऊन जन्माला आले आहे. आपल्या अपेक्षांचे ओझे त्याच्यावर लादण्यापेक्षा, त्याच्या कलाने जगण्याची संधी मिळवून देणे आणि जीवनाशी सुसंगत आणि परिपूर्ण शिक्षण मिळावे म्हणून आम्ही होमस्कूलिंगचा पर्याय निवडला आहे.
यश मोजण्याचे परिमाण आनंद असेल तर होमस्कूलिंगमुळे आमचा मुलगा यशस्वी झाला आहे असे आम्ही नक्कीच म्हणू शकतो.
चेतन व प्रीति एरंडे
Comments
Post a Comment