होमस्कूलिंग व पालकत्व - अनुभव व निरीक्षणे

होमस्कूलिंग (स्व अध्ययन) व पालकांची भूमिका आत्तापर्यंत मी मांडलेल्या अनेक अनुभवातून होमस्कूलिंग म्हणजे स्व-अध्ययन आहे व घरी राहून जे शाळेत शिकवतात, तेच शिकवणे, असा त्याचा अर्थ नाही, हे आपल्या लक्षात आले असेलच. होमस्कूलिंग या शब्दामुळे "घरी बसून शिकणे" असा   गैरसमज होऊ नये म्हणून इथून पुढे ब्लॉग वर व इतरत्र लिहिताना, मी केवळ स्व-अध्ययन हीच संज्ञा वापरणार आहे. स्व-अध्ययन करत असताना, मूल कसे शिकते, त्याच्या परीक्षेचे काय, तो समाजात कसा मिसळणार यावर माझ्या ब्लॉग वर मी व प्रीतीने आत्तापर्यंत आमचे अनुभव मांडायचा प्रयत्न केला आहेच. मात्र या प्रवासात या सगळ्याहून एका अत्यंत महत्वाची असलेल्या गोष्टीकडे आम्हाला तुमचे लक्ष वेधायचे आहे, ती म्हणजे या सगळ्या प्रवासात अपेक्षित असणारी पालकांची भूमिका. "शिकणे" ही माणसाला मिळालेली एक अत्यंत नैसर्गिक व मुलभूत प्रेरणा आहे. त्यामुळे प्रत्येक माणूस त्याची इच्छा असो वा नसो शिकत असतोच. "शिकणे" या प्रेरणेला किंवा प्रक्रियेला आपण शाळा, अभ्यासक्रम व पुस्तके यांच्याशी जोडल्यामुळे इतर सगळे "शिकणे" आपण शिकणे या...

माहिती तंत्रज्ञान - माहितीच्या जगात जबाबदार नागरीक होण्यासाठी - भाग २   (टीप: या लेखाचा उद्देश तांत्रिक माहिती पुरवणे, हा नसून, किमान तांत्रिक माहिती मिळवणे कशी आवश्यक आहे, याविषयी माझे निरीक्षण मांडणे हा आहे.)   आपण केलेल्या पोस्ट वर अनेकदा वादविवाद होतात, कधीकधी ते टोकालाही जातात. एखाद्या ठिकाणी वाद होतोय, असे दिसले की आपण ताबडतोब, तो विषय इतर चांगल्या गोष्टींकडे वळवून, नकारात्मक प्रतिक्रिया न देता, कधी हास्य विनोदातून तर कधी गरज असेल तर माफी मागून, तो विषय थांबवायला शिकले पाहिजे. कारण माहितीच्या युगात माणसे जितक्या वेगाने जोडली जातात, तितक्याच वेगाने जुने संबंध असलेली माणसे तुटू शकतात. आपण शक्यतो राजकीय, जातीयवादी, पंथवादी, कुत्सित, सतत एकच बाजू मांडणारे लिखाण करणे किंवा पोस्ट शेअर करणे सहज टाळू शकतो. इंटरनेटवर आर्थिक व्यवहार करताना, आपल्या बँकेने दिलेल्या सर्व सुरक्षा विषयक सूचना आपण शांतपणे वाचणे व त्यानंतरच व्यवहार करणे, हे आपल्या अकौंट वर दरोडा पडून नये यासाठी आवश्यक आहे. आर्थिक व्यवहार करताना, त्या वेबसाईटच्या नावाच्या आधी हिरव्या रंगाच्या बंद कुलुपाचे च...

माहिती तंत्रज्ञान - भाग १ (टीप: या लेखाचा उद्देश तांत्रिक माहिती पुरवणे, हा नसून, किमान तांत्रिक माहिती मिळवणे कशी आवश्यक आहे, याविषयी माझे निरीक्षण मांडणे हा आहे.)    कोणतेही नवीन तंत्रज्ञान आले की एक तर आपण घाबरून जातो किंवा त्या तंत्रज्ञानाची पूर्ण ओळख करून न घेता, त्याचा अंदाधुंद वापर करू लागतो. दोन्ही प्रकारामध्ये आपलेच नुकसानच होण्याची शक्यता असते. मुळात कोणतेही तंत्रज्ञान हे विघातक किंवा विधायक असणे, हे त्या तंत्रज्ञानावर नव्हे, तर त्याच्या वापरावर अवलंबून असते. गेल्या काही वर्षापासून सगळीकडे बोलबाला असलेल्या माहिती तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत सुद्धा, हे तितकेच खरे आहे. आपला माहिती तंत्रज्ञानाशी दैनंदिन जीवनात संपर्क येतो, तो मुख्यत: इंटरनेटच्या माध्यमातून. सोशल मिडीयाचा वापर, इंटरनेट बँकिंग, ईमेल व  ऑनलाईन शॉपिंग च्या रूपाने आपण माहिती तंत्रज्ञानाशी जोडले जातो. हे सगळे वापरत असताना आपण कोणती काळजी घ्यावी, याविषयी मला जे उमगले ते मी तुमच्या पर्यंत मांडण्याचा प्रयत्न करत आहे. इंटरनेट च्या दुनियेत आपला प्रवेश होतो, तो पासवर्डच्या मदतीने. आपल्या मौल्...

माहिती साक्षरता - भाग १ आपल्या जीवन पद्धतीमध्ये काळानुसार सतत बदल होत असतो. तो पूर्वीही होत होता, आत्ताही होत आहे व इथून पुढेही होणार आहे. म्हणूनच "आमच्या काळी" अशी सुरुवात करून उगाचच आत्ताचा काळ किती भयानक वगैरे आहे, अशा चर्चांना एक करमणुकीचे साधन यापलीकडे फारशी किंमत नसावी. जशी जीवनपद्धती बदलते, तशा अनेक संकल्पनाही बदलतात. मग ते दळणवळण असो, संपर्क असो किंवा नोकरी असो. अशीच वेगाने बदलत जाणारी एक संकल्पना म्हणजे साक्षरता.. एकेकाळी पाठांतर उत्तम असणे, हे साक्षरतेचे लक्षण होते. त्यानंतर लिहिता वाचता येणे ही साक्षरतेची कसोटी झाली. मग संगणक साक्षरता हे साक्षरतेचे लक्षण मानले जाऊ लागले. साक्षरतेची अशी संकल्पना बदलत जाण्यामागे मुख्य कारण म्हणजे तंत्रज्ञानातील बदल त्यानुसार उपलब्ध होणारी नवनवीन साधने.. संगणकाची उपलब्धता व उपयुक्तता वाढल्यामुळे संगणक साक्षरतेला महत्व आले. सध्याचा काळ बघितला तर केवळ संगणक वापरून काम करता येणे महत्वाचे नसून, इंटरनेटवर उपलब्ध असलेल्या प्रचंड माहितीचे विश्लेषण करणे, त्याआधारे त्या माहितीचा, तंत्रज्ञानाचा किमान वापर आपल्याला करता येणे...

—   दिवास्वप्न – गिजुभाई बधेका —   समरहिल – नीलची शाळा – ए एस नील —   जिथे मुलांना पंख फुटतात – अनुवाद निलांबरी जोशी —   धोका शाळा – अनुवाद हेमलता होनवाड —   शिक्षण – आनंदक्षण – रमेश पानसे —   खेळण्याचा जादूगार – अरविंद गुप्ता —   शिक्षणातील ओयासिस – लीला पाटील —   शिक्षण देता घेता – लीला पाटील —   मुलं घडताना – घडविताना – रेणू दांडेकर —   खऱ्या शिक्षणाच्या शोधात – डेव्हिड ग्रीबल   —   शाळेपासून मुक्ती वर्षापुरती – राहुल अल्वारीस —   मुलांचा कल कसा ओळखायचा – उषा आठवले —   गारांचा पाऊस – शोभा भागवत —   छोटी सी बात – राजीव तांबे —   गंमत शाळा – भाग १ ते ४ – राजीव तांबे   —   माय कंट्री स्कूल डायरी - जुलिया गार्डन —   तोत्तोचान -तेत्सुको कुरोयानागी  —   आपली मुलं – शोभा भागवत त्याच बरोबर पुढील काही वेबसाईटची सुद्धा आम्हाला आमचे अनुभवविश्व समृद्ध करण्यासाठी मदत झाली व अजूनही होत आहे! —   WWW. Arvindguptatoys.com —   TED Talks ...

"बाबा, तुम्ही शाळेत असताना तुम्हाला "जीएफ" होती का?" माझ्या अकरा वर्षांच्या मुलाने म्हणजे स्नेह्ने चेहरा शक्य तितका निरागस करत मला हा प्रश्न विचारला.   " जीएफ, ते काय असते बुवा" मी उत्सुकतेने विचारले. "बाबा, अरे जीएफ म्हणजे गर्ल फ्रेंड, एवढे साधे तुला माहित नाही" त्याने आपल्याला किती पुरातन काळातील बाबा मिळाला आहे, असा विचार करत माझ्याकडे दयेने बघितले. आई बाबांचा मुलाशी मुक्त संवाद असावा, याची आम्ही आत्तापर्यंत कायमच काळजी घेत आलो आहे, पण आपला मुलगा एवढ्या लहान वयात इतक्या मुक्त प्रकारे व्यक्त होईल, याची आम्ही कधीच कल्पना केली नव्हती. त्यामुळे अर्थातच मी थातुर मातुर उत्तर देऊन, विषय बदलायचा प्रयत्न केला. तरीही तो सुसाट सुटला व   "एकावेळी किती मैत्रिणी असाव्यात, मैत्रिणीला कधी व का सोडावे, तिच्या मागण्या कशा पुरवल्या पाहिजेत इथून सुरुवात करून, बाबा बलात्कार म्हणजे काय रे" असा माझा क्लीन बोल्ड काढूनच तो थांबला. मित्रांबरोबर खेळताना, थेट लैंगिक क्रिया व इंद्रिये यांचे उल्लेख असलेले "शब्द" वापरून मित्र व मैत्र...

इतर विषय विशेष करून भाषा, परिसर विज्ञान शिकताना त्याला पुस्तकातील धडे वाचणे, व त्याखाली विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे देणे कंटाळवाणे वाटत होते. हे असे का होत असावे, याचा विचार करताना सहजच आमचे लक्ष तो वापरत असलेल्या NCERT च्या पुस्तकात शिक्षकांसाठी दिलेल्या सूचनांकडे गेले. त्या सूचना वाचताना व या क्षेत्रातील काही तज्ञ व्यक्तींशी चर्चा करताना, आम्हाला एक गोष्ट समजली, ती म्हणजे, अभ्यासक्रमाची पुस्तके ही खरी म्हणजे मुलांसाठी नसून, कोणत्या क्षमता विकसित होण्यासाठी काय तयारी करून घेतली पाहिजे, याची शिक्षकांसाठी असलेली माहिती पुस्तिका आहे. पुस्तकात जे लिहिले आहे, ते "साक्ष" म्हणून न वापरता, त्या माहितेचे "साक्षांकन" करण्यासाठी , ती माहिती तपासून घेण्यासाठी, मुलांना भरपूर मोकळा वेळ व वातावरण निर्माण करून देणे, हे शिक्षकाचे खरे काम आहे. हे समजल्यामुळे आम्ही तो वापरत असलेल्या पाठ्यपुस्तकात सांगितलेल्या संकल्पना सिद्ध करण्याची स्नेहला भरपूर संधी उपलब्ध करून देऊ लागलो, त्यामुळे त्याच्या क्षमता तर विकसित झाल्याच शिवाय, ज्ञान व माहिती याच्यातला फरक त्याला आपो...