होमस्कूलिंग व पालकत्व - अनुभव व निरीक्षणे

लाखो वर्षे माणूस निरनिराळ्या गोष्टी शिकत आला आहेच. काळानुसार शिकण्याची साधने जरी बदलत गेली असली , तरी "शिकणे" ही प्रक्रिया शाश्वत आहे , व ती "शाश्वत" प्रक्रिया जर आपण समजून घेऊ शकलो , तर कदाचित "मूल शिकते कसे ?" व त्यातून त्याचा उत्क्रांतीमध्ये नकळत हातभार कसा लागतो , या प्रश्नाचे कदाचित एक वेगळेच उत्तर आपल्याला मिळू शकेल! म्हणूनच ही प्रक्रिया शोधण्यासाठी मी पुन्हा एकदा उत्क्रांती समजून घेऊ लागलो. त्यातून मला माणूस उत्क्रांतीच्या कोणत्याही टप्प्यावर असला तरी एक समान प्रक्रिया घडताना दिसली, ती म्हणजे "आपल्या आजूबाजूच्या जगाचे सतत अत्यंत बारकाईने निरीक्षण करणे. त्यासाठी भरपूर वेळ देणे. निरीक्षणातून टिपले गेलेले बदल किंवा नवीन गोष्टी प्रत्यक्ष कृतीतून व स्वतःच्या हाताने तपासून पाहणे. त्यांचे आकलन करून घेणे, त्यासाठी इतर माणसांशी संवाद साधणे. सरतेशेवटी या नवीन गोष्टीमुळे रोजच्या जगण्यात काही चांगले बदल होतात का हे जगता जगता तपासून घेणे, जर चांगले बदल झालेले दिसले तर जुन्या व्यवस्थेला किंवा परंपरांना कवटाळून न बसता   नवे बदल स्वीकारून, प्रगत...

विचार करणे ही माणसाची तशी नैसर्गिक प्रवृत्ती. त्यामुळे प्रत्येक माणूस हा आयुष्याच्या वेगवेगळ्या टप्प्यावर वेगवेगळे विचार करत असतोच. मग ते शिक्षणाविषयी असतील, मुलांच्या संगोपनाविषयी असतील किंवा स्वतः च्या उपजीविकेविषयी असतील. प्रत्येक माणूस विचार करत असतो पण फार थोडीच माणसे विचार करून सुखी व समाधानी झालेली दिसतात. असे का? या प्रश्नाचे उत्तर शोधताना मला असे जाणवले की केवळ विचार करणे व त्या विचारांच्या आधारावर कृती करणे, ही प्रक्रिया पुरेशी नाही. तर सगळ्यात महत्वाचे आहे, ते म्हणजे तुमच्या अनुभव विश्वाचा आवाका वाढवणे, ज्यामुळे तुमचे विचार समृद्ध होतील व कृती करताना तुम्ही कल्पनाही केली नसेल असे अनोखे पर्याय तुमच्याकडे असतील. पण हे नक्की असेच आहे का, हे समजून घेण्यासाठी मी यु ट्यूब च्या मदतीने थेट उत्क्रांती पासून सुरुवात करायचे ठरवले. त्यामुळे मला आवाका वाढवता आलाच, शिवाय काही गोष्टींची उत्तरे मिळत आहेत, असे वाटू लागले. त्या अनुभवावर आधारित मी माझी निरीक्षणे दोन भागात माझ्या ब्लॉगवर मांडायचे ठरवले. मला माहिती नाही की हा विषय थेट शिक्षणाशी किंवा पालकत्वाशी संबंधि...

होमस्कूलिंग (स्व अध्ययन) व पालकांची भूमिका आत्तापर्यंत मी मांडलेल्या अनेक अनुभवातून होमस्कूलिंग म्हणजे स्व-अध्ययन आहे व घरी राहून जे शाळेत शिकवतात, तेच शिकवणे, असा त्याचा अर्थ नाही, हे आपल्या लक्षात आले असेलच. होमस्कूलिंग या शब्दामुळे "घरी बसून शिकणे" असा   गैरसमज होऊ नये म्हणून इथून पुढे ब्लॉग वर व इतरत्र लिहिताना, मी केवळ स्व-अध्ययन हीच संज्ञा वापरणार आहे. स्व-अध्ययन करत असताना, मूल कसे शिकते, त्याच्या परीक्षेचे काय, तो समाजात कसा मिसळणार यावर माझ्या ब्लॉग वर मी व प्रीतीने आत्तापर्यंत आमचे अनुभव मांडायचा प्रयत्न केला आहेच. मात्र या प्रवासात या सगळ्याहून एका अत्यंत महत्वाची असलेल्या गोष्टीकडे आम्हाला तुमचे लक्ष वेधायचे आहे, ती म्हणजे या सगळ्या प्रवासात अपेक्षित असणारी पालकांची भूमिका. "शिकणे" ही माणसाला मिळालेली एक अत्यंत नैसर्गिक व मुलभूत प्रेरणा आहे. त्यामुळे प्रत्येक माणूस त्याची इच्छा असो वा नसो शिकत असतोच. "शिकणे" या प्रेरणेला किंवा प्रक्रियेला आपण शाळा, अभ्यासक्रम व पुस्तके यांच्याशी जोडल्यामुळे इतर सगळे "शिकणे" आपण शिकणे या...

माहिती तंत्रज्ञान - माहितीच्या जगात जबाबदार नागरीक होण्यासाठी - भाग २   (टीप: या लेखाचा उद्देश तांत्रिक माहिती पुरवणे, हा नसून, किमान तांत्रिक माहिती मिळवणे कशी आवश्यक आहे, याविषयी माझे निरीक्षण मांडणे हा आहे.)   आपण केलेल्या पोस्ट वर अनेकदा वादविवाद होतात, कधीकधी ते टोकालाही जातात. एखाद्या ठिकाणी वाद होतोय, असे दिसले की आपण ताबडतोब, तो विषय इतर चांगल्या गोष्टींकडे वळवून, नकारात्मक प्रतिक्रिया न देता, कधी हास्य विनोदातून तर कधी गरज असेल तर माफी मागून, तो विषय थांबवायला शिकले पाहिजे. कारण माहितीच्या युगात माणसे जितक्या वेगाने जोडली जातात, तितक्याच वेगाने जुने संबंध असलेली माणसे तुटू शकतात. आपण शक्यतो राजकीय, जातीयवादी, पंथवादी, कुत्सित, सतत एकच बाजू मांडणारे लिखाण करणे किंवा पोस्ट शेअर करणे सहज टाळू शकतो. इंटरनेटवर आर्थिक व्यवहार करताना, आपल्या बँकेने दिलेल्या सर्व सुरक्षा विषयक सूचना आपण शांतपणे वाचणे व त्यानंतरच व्यवहार करणे, हे आपल्या अकौंट वर दरोडा पडून नये यासाठी आवश्यक आहे. आर्थिक व्यवहार करताना, त्या वेबसाईटच्या नावाच्या आधी हिरव्या रंगाच्या बंद कुलुपाचे च...

माहिती तंत्रज्ञान - भाग १ (टीप: या लेखाचा उद्देश तांत्रिक माहिती पुरवणे, हा नसून, किमान तांत्रिक माहिती मिळवणे कशी आवश्यक आहे, याविषयी माझे निरीक्षण मांडणे हा आहे.)    कोणतेही नवीन तंत्रज्ञान आले की एक तर आपण घाबरून जातो किंवा त्या तंत्रज्ञानाची पूर्ण ओळख करून न घेता, त्याचा अंदाधुंद वापर करू लागतो. दोन्ही प्रकारामध्ये आपलेच नुकसानच होण्याची शक्यता असते. मुळात कोणतेही तंत्रज्ञान हे विघातक किंवा विधायक असणे, हे त्या तंत्रज्ञानावर नव्हे, तर त्याच्या वापरावर अवलंबून असते. गेल्या काही वर्षापासून सगळीकडे बोलबाला असलेल्या माहिती तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत सुद्धा, हे तितकेच खरे आहे. आपला माहिती तंत्रज्ञानाशी दैनंदिन जीवनात संपर्क येतो, तो मुख्यत: इंटरनेटच्या माध्यमातून. सोशल मिडीयाचा वापर, इंटरनेट बँकिंग, ईमेल व  ऑनलाईन शॉपिंग च्या रूपाने आपण माहिती तंत्रज्ञानाशी जोडले जातो. हे सगळे वापरत असताना आपण कोणती काळजी घ्यावी, याविषयी मला जे उमगले ते मी तुमच्या पर्यंत मांडण्याचा प्रयत्न करत आहे. इंटरनेट च्या दुनियेत आपला प्रवेश होतो, तो पासवर्डच्या मदतीने. आपल्या मौल्...

माहिती साक्षरता - भाग १ आपल्या जीवन पद्धतीमध्ये काळानुसार सतत बदल होत असतो. तो पूर्वीही होत होता, आत्ताही होत आहे व इथून पुढेही होणार आहे. म्हणूनच "आमच्या काळी" अशी सुरुवात करून उगाचच आत्ताचा काळ किती भयानक वगैरे आहे, अशा चर्चांना एक करमणुकीचे साधन यापलीकडे फारशी किंमत नसावी. जशी जीवनपद्धती बदलते, तशा अनेक संकल्पनाही बदलतात. मग ते दळणवळण असो, संपर्क असो किंवा नोकरी असो. अशीच वेगाने बदलत जाणारी एक संकल्पना म्हणजे साक्षरता.. एकेकाळी पाठांतर उत्तम असणे, हे साक्षरतेचे लक्षण होते. त्यानंतर लिहिता वाचता येणे ही साक्षरतेची कसोटी झाली. मग संगणक साक्षरता हे साक्षरतेचे लक्षण मानले जाऊ लागले. साक्षरतेची अशी संकल्पना बदलत जाण्यामागे मुख्य कारण म्हणजे तंत्रज्ञानातील बदल त्यानुसार उपलब्ध होणारी नवनवीन साधने.. संगणकाची उपलब्धता व उपयुक्तता वाढल्यामुळे संगणक साक्षरतेला महत्व आले. सध्याचा काळ बघितला तर केवळ संगणक वापरून काम करता येणे महत्वाचे नसून, इंटरनेटवर उपलब्ध असलेल्या प्रचंड माहितीचे विश्लेषण करणे, त्याआधारे त्या माहितीचा, तंत्रज्ञानाचा किमान वापर आपल्याला करता येणे...

—   दिवास्वप्न – गिजुभाई बधेका —   समरहिल – नीलची शाळा – ए एस नील —   जिथे मुलांना पंख फुटतात – अनुवाद निलांबरी जोशी —   धोका शाळा – अनुवाद हेमलता होनवाड —   शिक्षण – आनंदक्षण – रमेश पानसे —   खेळण्याचा जादूगार – अरविंद गुप्ता —   शिक्षणातील ओयासिस – लीला पाटील —   शिक्षण देता घेता – लीला पाटील —   मुलं घडताना – घडविताना – रेणू दांडेकर —   खऱ्या शिक्षणाच्या शोधात – डेव्हिड ग्रीबल   —   शाळेपासून मुक्ती वर्षापुरती – राहुल अल्वारीस —   मुलांचा कल कसा ओळखायचा – उषा आठवले —   गारांचा पाऊस – शोभा भागवत —   छोटी सी बात – राजीव तांबे —   गंमत शाळा – भाग १ ते ४ – राजीव तांबे   —   माय कंट्री स्कूल डायरी - जुलिया गार्डन —   तोत्तोचान -तेत्सुको कुरोयानागी  —   आपली मुलं – शोभा भागवत त्याच बरोबर पुढील काही वेबसाईटची सुद्धा आम्हाला आमचे अनुभवविश्व समृद्ध करण्यासाठी मदत झाली व अजूनही होत आहे! —   WWW. Arvindguptatoys.com —   TED Talks ...