होमस्कूलिंग व पालकत्व - अनुभव व निरीक्षणे

सर्जनशील पालक समूहातील गेले दोन महिने स्वतःहून प्रोग्रामिंग शिकत असलेल्या मुलांनी ३० मे २०२० रोजी अमेरिकेतील शिक्षण क्षेत्रात काम करणाऱ्या एका संस्थेसमोर त्यांची शिकण्याची प्रक्रिया सादर केली. या वेळी या मुलांनी नक्की काय सांगितले हे समजून घेण्यासाठी ही ब्लॉग पोस्ट नक्की वाचा.  मुलांना जबाबदारी द्यावी का? या प्रश्नाविषयी पालकांच्या मनात अनेक शंका असतात आणि ते अत्यंत साहजिकही आहे. मात्र मुलांना जबाबदारी न देताच, त्यांच्या जबाबदारी घेण्याच्या क्षमतेविषयी शंका निर्माण करणे हे मात्र चुकीचे आहे, पुण्यातील सर्जनशील पालक समूहातील पालकांनी मात्र ही चूक करायची नाही असा सर्जनशील निर्णय कोरोना संकटाच्या पार्श्वभूमीवर मार्च २०२० मध्ये घेतला. कोरोनामुळे मुलांना सक्तीने घरात बसण्याची वेळ आली होती. अशा वेळी मुलांनी काय करायचे हे पालकांनी न ठरवता मुलानांच ठरवू देण्याचा सर्जनशील निर्णय समूहातील पालकांनी घेतला. मुलांना हे स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर मुलांनी काय केले असेल?   सगळ्यात आधी ही सगळी मुलं ऑनलाईन एकत्र आली. काय करायचे याचा निर्णय सगळयांनी मिळून घ्यावा असे ठरले आणि मग वेगवेगळ्या आयडिया स...

सर्जनशील पालक समूहाने २३ मे २०२० रोजी भावनिक बुद्धिमत्ता याविषयातील तज्ञ माधवी गोखले यांच्याशी पालकांचा ऑनलाईन संवाद आयोजित केला होता. या अतिशय माहितीपूर्ण संवादातून मला समजलेल्या गोष्टी, या ब्लॉग पोस्टमध्ये मांडायचा मी प्रयत्न करत आहे. १. आपला रोल मॉडेल आपल्याला का आवडतो? तर तो त्याच्या नेतृत्वगुणांमुळे, झोकून देऊन काम करण्याच्या वृत्तीमुळे, टाईम मॅनेजमेंट मुळे. हे सगळे गुण "आय क्यू" शी नाही तर "इ क्यू" शी म्हणजेच भावनिक बुद्धिमत्तेशी संबंधित आहेत. म्हणजेच यशस्वी होण्यामागे, आपल्या आजूबाजूच्या जगावर प्रभाव पाडू शकेल असे व्यक्तिमत्व निर्माण होण्यामागे भावनिक बुद्धिमत्तेचा निर्विवाद वाटा आहे. २. भावनिक बुद्धिमत्ता वयाच्या कोणत्याही टप्प्यावर   योग्य मार्गदर्शन घेतले तर वाढवता येऊ शकते. ३. भावना "दाबून" टाकण्याची, "नियंत्रित" करण्याची खटपट करणे चुकीचे आहे, त्यामुळे भावना अनावर होण्याची शक्यता जास्त असते म्हणून भावनांचे नियोजन करता आले पाहिजे. ४. भावनिक बुद्धिमत्तेमध्ये एमपथी (Empathy) म्हणजेच अनुकंपा अतिशय महत्वाची असते. त्यामुळे भावनिक बुद्धीमत्...

ऑनलाईन लर्निंग करताना पुढील ११ गोष्टी लक्षात ठेवल्या तर हे शिकणे अधिक परिणामकारक होते असे जवळपास २० ऑनलाईन कोर्स पूर्ण केल्यानंतर माझ्या लक्षात आले आहे  सध्या शाळेपासून ते कॉलेजपर्यंत सगळीकडेच ऑनलाईन लर्निंग हा पर्याय वापरला जात असल्याने, माझ्या अनुभवाचा तुम्हाला सगळ्यांना फायदा होईल या हेतूने ही ब्लॉगपोस्ट लिहीत आहे. १. ऑनलाईन लर्निंग करताना घरात शांत, भरपूर सूर्यप्रकाश असलेली व शक्यतो कमीत कमी डिस्टर्ब् असेल अशी जागा निवडावी. २. ऑनलाईन लर्निंग क्लास सुरु होण्याआधी, शिकताना वापरली जाणारी साधने जसे की स्मार्टफोन, लॅपटॉप किंवा कम्प्युटर सुस्थितीत आहे याची पूर्ण खात्री करून घ्या. त्याचबरोबर जी सॉफ्टवेअर आवश्यक आहेत, ती इन्स्टॉल केली आहेत याची खात्री करून घ्या.   ३. इंटरनेटचे स्पीड व्यवस्थित आहे ना, याची खात्री करून घ्या . वाय - फाय इंटरनेटऐवजी शक्यतो वायर्ड इंटरनेटचा वापर करा. काही कारणानं तुम्हाला जॉईन होता येणार नसेल, तर तसे तुमच्या इन्स्ट्रक्टरला न चुकता कळवा.   ४. वेळापत्रक बनवा. क्लास सुरु होण्याआधी तुम्ही नोट्स घेण्यासाठी जी साधने वापरणार आहात, ती सोबत ठेवा, त...

लोकसत्ताच्या  शनिवार दिनांक १६ मेच्या चतुरंग पुरवणीतील जबाबदार पालकत्व या सदरातील  "इंटरनेटचे व्यसन" हा लेख  अत्यंत एकांगी व कल्पनाविलासी आहे असे जाणवले. हा लेख वाचल्यावर मुलांच्या हातात स्मार्टफोन देणे म्हणजे एके ४७ बंदूक थोपवण्याइतके भयानक आहे!   असे पालकांना वाटावे अशा पद्धतीने मांडणी केली आहे. संपूर्ण लेखात कुठेही ठोस संशोधनाचा उल्लेख नाही . लेखिकेला या विषयावर काय वाटते यापेक्षा या विषयवार काय संशोधन झाले आहे हे पालकांसाठी जास्त महत्वाचे व उपयुक्त नाही का? "मुले इंटरनेट वापरण्यासाठी परिपकव नसतात", "मुलांना इंटरनेटवर जाऊन गुप्त गोष्टी करायला आवडतात", "एकटं राहायला आवडणं" अशी वाक्य मांडताना किती मुलांचे सर्वेक्षण करण्यात आले आहे? २००६ साली डीबेल आणि चॅपमन यांनी एका ऑस्ट्रेलियन विद्यापीठासाठी केलेल्या संशोधनात इंटरनेट मुलांच्या वाढीत कशी महत्वाची भूमिका बजावत आहे, हे संशोधनातून मांडले आहे. हा रिसर्च पेपर   इंटरनेटवर देखील उपलब्ध आहे. त्याचबरोबर डॉक्टर पीटर ग्रे या बोस्टन विद्यापीठातील मानसशात्रज्ञाने "फ्री टू लर्न" या पुस्तकात ...

My Youtube Channel प्रत्येकाला आपण आणि आपल्या मुलाने "क्रिएटिव्ह" असावे असे मनापासून वाटत असते. हि क्रिएटिव्हिटी आणायची कुठून?  या विषयातील तज्ञ् सर केन रॉबिन्सन यांनी क्रिएटिव्हिटीची केलेली ही  व्याख्या आपल्याला क्रिएटिव्ह होण्याच्या तीन सोप्या पायऱ्या सांगते. " Creativity is putting your imagination to work " - Ken Robinson . या तीन पायऱ्या कोणत्या? पहिली पायरी - इमॅजिनेशन - कल्पनारंजन  कोणत्याही गोष्टीकडे एका नव्या दृष्टिकोनातून बघणे व ती प्रत्यक्षात आणणे म्हणजे क्रिएटिव्हिटी किंवा सर्जनशीलता.  आता जर वेगळ्या दृष्टिकोनातून बघायचे असेल तर नवनवीन "आयडिया" लढवता आल्या पाहिजेत! आयडिया लढवण्यासाठी कल्पनारंजन करावे लागेल आणि कल्पनारंजन करण्यासाठी द्यावा लागेल तो भरपूर मोकळा वेळ ! मोकळा वेळ आणायचा कुठून?  त्यासाठी आपण दिवसभरात जी कामे करतो त्यातील "जंक कामे" जसं की सोशल मीडियावर जाणारा वेळ, टीव्ही बघण्यात जाणारा वेळ ,   कमी करून आपण हा मोकळं वेळ काढू शकतो. My Youtube Channel दुसरी पायरी - आयडिया टू रिऍलिटी  बऱ्याचदा आपल्या मनातील अनेक गोष्टी अगदी ...

टाईम मशीन - भाग ८  पुणे महानगरपालिकेच्या नगरसेविका आणि बालरंजन केंद्राच्या प्रमुख माधुरीताई सहस्रबुद्धे यांच्याशी सर्जनशील पालक समूहाच्या पालकांनी टाईम मशीन या उपक्रमात   बालकारण व राजकारण या क्षेत्रातील करिअरविषयी गप्पा मारल्या. सुरुवातीला ताईनी त्यांच्या बालपणापासून ते आत्तापर्यंतचा प्रवास सांगितला. त्यांच्या सेशनमधील प्रत्येक मिनिट इतका माहितीपूर्ण होता कि संपूर्ण सेशनवर एक पुस्तक लिहून होईल! त्यामुळेच मला त्या सेशनमधून ज्या दहा महत्वाच्या गोष्टी समजल्या त्या मी इथे मांडतोय. १. ताईंच्या हरहुन्नरी , कार्यक्षम आणि समाजाभिमुख व्यक्तिमत्वामागे त्यांच्या कुटुंबाचा, आई,  वडिलांचा, आजी, आजोबांचा खूप मोठा वाटा आहे. हे सगळेच प्रचंड "ऍक्टिव्ह" असल्याने ताईंना आपण आजकाल मुलांना पाठवतो तशा वेगळ्या ऍक्टिव्हिटी सेंटरची गरजच भासली नाही! मुले ऍक्टिव्ह हवीत असे ज्या पालकांना वाटते, त्यांना स्वत;ला अधिक ऍक्टिव्ह व्हावे लागेल. २. आपल्या मुलांशी वागताना सिग्नल सारखं वागलं पाहिजे. ग्रीन सिग्नल कधी दाखवायचा, रेड सिग्नल कधी दाखवायचा आणि येलो सिग्नल कधी दाखवायचा हे जमणे  महत्वाचे आह...

शिक्षण ही कुणाची जबाबदारी आहे? असं विचारल्या विचारल्या पहिलं उत्तर जे येईल ते म्हणजे शिक्षण ही पालकांची, शाळेची आणि समाजाची जबाबदारी आहे. माझंही सुरुवातीला असंच मत होतं. ही जबाबदारी फारच गंभीरपणे घेऊन काय करू आणि काय नको असं व्हायचं. एक दोन वर्षांपूर्वी युट्युबवर एक व्हिडीयो बघताना मला एक चक्रावून टाकणारं उत्तर मिळालं, ते म्हणजे "शिक्षण ही मुलांची किंवा शिकणाऱ्याची" जबाबदारी आहे आणि निसर्गाने मुलांना त्यासाठी सक्षम केले आहे. इतके वर्ष मुलाच्या शिक्षणासाठी जीव तोडून मेहनत घेणाऱ्या माझ्यासारख्या पालकाला मी ज्या गोष्टीसाठी मेहनत घेतोय, ती माझी जबाबदारीच नाही, हे पचवणं अर्थातच कठीण होतं. त्यामुळे मी हे फार गंभीरपणे घेतलं नाही. मात्र काही दिवसांनी सहज विचार करताना, मला स्नेहचे बालपण आठवले.  त्याची चालायला शिकण्यासाठीची धडपड, बोलायला शिकण्याची धडपड, बोलायला यायला लागल्यानंतर सतत, हे काय? ते काय? हे कसं होतं? ते कसं होतं? असे प्रश्न विचारून भंडावून सोडणं, हे सगळं आठवू लागलं. चालायला, बोलायला शिकतांना त्याने कधीच माझी किंवा प्रीतीची मदत मागितली नाही किंबहुना तट वयातील कोणतेही मूल चाल...