मुले नैसर्गिक प्रेरणेने आपोआप शिकतात. हे वाक्य टीव्ही चॅनेलवर, भाषणात आणि पेपरमधल्या लेखात फेकायला चांगले असले तरी "सांगा बरं, आपोआप शिकण्याच्या पायऱ्या कशा असतात?" असे म्हणल्यावर मात्र भंबेरी उडते!
मला स्वतःला सुदैवाने मुले स्वतःहून कशी शिकतात हे कुठे मांडायचे नव्हते तर आचरणात आणायचे होते त्यामुळे मला थिअरी थेट कृतीला जोडण्याशिवाय पर्याय नव्हता!!
या "अगतिकतेतून" मला सगळ्यात आधी तर मूल निसर्गात: स्वतःहून कसे शिकते याच्या पायऱ्या नीट मांडता येणे व दैनंदिन निरीक्षणे व अनुभव त्या पायऱ्यांशी जोडून सातत्याने आवश्यक बदल करणे गरजेचे किंवा अपरिहार्य होते.
हे समजून घेण्यासाठी आपण सायकल व दुचाकी याचे उदाहरण घेऊया. सायकल चालवण्यासाठी प्याडल मारावे लागतात तर दुचाकी स्वयंचलित असते, स्वतः;हुन चालते. आता दुचाकी स्वयंचलित आहे म्हणून आपण डोळे मिटून दुचाकी चालवतो का? ती जरी स्वयंचलित असेल तरी आपण किक मारणे, गाडीत पेट्रोल आहे का? ते बघणे, चाकात हवा आहे का ते बघणारे, वेळेवर सर्व्हिस करणे, हे करतोच की.
या बदल्यात आपल्याला काय मिळते? तर प्याडल मारण्यासाठी आपली जी ऊर्जा खर्च होत होती ती आपण आता योग्य ठिकाणी वापरू शकतो, त्याचबरोबर आपला वेळ देखील वाचतो. ऊर्जा आणि वेळ वाचल्याने काय झाले? तर आपल्या क्षमतेमध्ये वाढ झाली. म्हणजेच आपोआप चालणाऱ्या गोष्टी, आपोआप होणारे शिक्षण हे जर व्यवस्थित समजून घेतले, व्यवस्थित वापरले तर माणूस म्हणून आपल्या क्षमतांमध्ये वाढ होते, हे पहिल्यांदा आपण समजून घेतले पाहिजे.
हे समजून घेण्यासाठी आपण सायकल व दुचाकी याचे उदाहरण घेऊया. सायकल चालवण्यासाठी प्याडल मारावे लागतात तर दुचाकी स्वयंचलित असते, स्वतः;हुन चालते. आता दुचाकी स्वयंचलित आहे म्हणून आपण डोळे मिटून दुचाकी चालवतो का? ती जरी स्वयंचलित असेल तरी आपण किक मारणे, गाडीत पेट्रोल आहे का? ते बघणे, चाकात हवा आहे का ते बघणारे, वेळेवर सर्व्हिस करणे, हे करतोच की.
या बदल्यात आपल्याला काय मिळते? तर प्याडल मारण्यासाठी आपली जी ऊर्जा खर्च होत होती ती आपण आता योग्य ठिकाणी वापरू शकतो, त्याचबरोबर आपला वेळ देखील वाचतो. ऊर्जा आणि वेळ वाचल्याने काय झाले? तर आपल्या क्षमतेमध्ये वाढ झाली. म्हणजेच आपोआप चालणाऱ्या गोष्टी, आपोआप होणारे शिक्षण हे जर व्यवस्थित समजून घेतले, व्यवस्थित वापरले तर माणूस म्हणून आपल्या क्षमतांमध्ये वाढ होते, हे पहिल्यांदा आपण समजून घेतले पाहिजे.
म्हणून स्वयंचलित शिक्षण हे माणसाच्या क्षमतेमध्ये वाढ करून घेण्यासाठी समजून घेणे आवश्यकआहे. हे शिक्षण प्रत्यक्षांत आणण्यासाठी पालक म्हणून आपल्याला सहा मूळ पायऱ्या समजून घ्याव्या लागतात. या पायऱ्या या विषयात साठ वर्षे संशोधन करून पीटर ग्रे या संशोधकाने मांडल्या आहेत,. त्या पायऱ्या आहेत.
१ जबाबदारी - शिक्षण हि कुणाची जबाबदारी आहे? हे स्पष्ट असणे.
२. मुलांनी ठरवलेले खेळ खेळण्यासाठी अमर्यादित वेळ देण्याची "मानसिक" तयारी करणे
३. आजूबाजूच्या जगात जगण्यासाठी आवश्यक साधनांशी (tools of culture) खेळण्याची अमर्यादित संधी देण्याची "मानसिक तयारी" करणे जसे की कम्प्युटर्स
४. मुलांना लेबल न लावता त्यांच्या शंकांना उत्तर देणारे किंवा "शिकवणारे" मदतनीस उपलब्ध करून देणे
५. मुले विश्वासाने वावरू शकतील अशा तणावरहित जागा किंवा भवताल निर्माण करणे
६. वेगवेगळ्या वयोगटाच्या मुलांना एकत्र येण्याची संधी निर्माण करणे
यातील प्रत्येक गोष्ट व्यवहारात अनंत येईल का? हे मी इथून पुढच्या भागात मांडणार आहे, त्यासाठी या लेखनाबरोबरच तुम्ही युट्युब व्हिडियो सुद्धा जरूर बघा.
Comments
Post a Comment